تکنواز

با سلام

در مطلب قبلی نحوه کوک سه تار با مبنا های گوناگون نوشته شد . در این پست
در مورد انواع کوک  ها برای سه تار می نویسم ، منتها قبل از آن باید اشاره کنم
که شما باید همواره بیاد داشته باشید که :
۱:  همیشه نام سیم اول سه تار برای تمام دستگاه ها دو است و تغییر نمی کند.
۲ : سیم اول سه تار ممکن است فرکانس های مختلفی داشته باشد اما ما آن را
همیشه دو فرض می کنیم و بر مبنای آن سیم های دیگر را کوک  می کنیم . حالا
ممکن است در واقعیت صدای سیم اول لا ، سی بمل و هر فرکانس دیگری باشد،
اما ما باید آن را دو بخوانیم .
۳ : به طور معمول برای کوک های مختلف همواره سیم دوم سه تار یا سل کوک
می شود یا فا ( یک فاصله چهارم یا پنجم درست پایین رونده )که البته باید در نظر
داشت که بسان سیم اول ممکن است در واقعیت به جای سل ، مثلآ می ،باشد  اما 
مـا آن را سل می خـوانیم و کاری با نامی که دیاپـازُن نشـان می دهد نداریم ، مگر
آنـکه بخـواهیم بر مـبنای دو ی دیاپازُن سـیم اول را کوک  کنیم ، که سـیم دوم دقیقآ
همان سل دیاپازُن کوک خواهد شد . 
۴ : سـیم سـوم و سـیم چهـارم سیم هایی هستند که در کوک  های مختلف متغیراند.
۵ : گوشه درآمد در هر دستگاه مهمترین گوشه است . 

***

دستگاه های هفتگانه موسیقی یعنی " شور ، سه گاه ، چهار گاه ، همایون ،
مـاهور ، نوا و راسـت پنجگاه و همچنین دستگاه های فرعی منشعب شده از
شور ( بیات ترک ، افشاری ، ابوعطا و دشتی ) و همایون ( بیات اصفهان )
هــمـگی با کـوک  هــای دو ، سـل ، دو ، دو -- و هـمچنـین دو ، فـا ، دو ، دو
قابل اجرا هستند . اما از آنجا که همواره نوازندگان سه تاردر پی خوش صدا
تـر شـدن ساز خود بوده اند کوک  های دیگری هم مورد استفاده قرار گرفت ،
که تابع دستگاه مورد نظر است .
بـه عنوان مثال شما می توانید با کوک  دو ، سل ، دو ، دو دستگاه سه گاه را
 با شـاهد می کرن بنـوازید .. کـه علائـم سـر کلـید گـوشه درآمد آن می شـود :
سـی بمـل ، می کرن و لا کرن . ( که البته برای اجرای گوشه مخالف سه گاه
نـت سی ، کــرن  و نت  می ، بمل  می شود ). در این صـورت نت شاهد
می کرن است..این نت در اجرای درآمد سه گاه  از همه مهمتر است و بیشتر
به گوش می رسد، بنا بر این می توانیم مثلآ سیم سوم و چهارم  را 
می کرن کوک  کنیم . این کار باعث می شود که هنگام اجرای درآمد سه گاه ،
صـدایی بسـیار زیبـاتر از قبل که  دو ، سل ، دو ، دو کوک  کرده بودیم ، داشته
باشیم. اما باید در نظر داشته باشیم که با این کوک  اگر گوشه مخالف سه گاه
را بزنـیم ، سـاز بد صـدا خواهـد بود .. پس این نکته به ما یاد می دهد که گاهآ
کوک  ها ما را در اجرای موسیقی محدود می کنند . پس باید قبل از کوک  کردن
تکلیفمان را بدانیم که چه چیزی را می خواهیم اجرا کنیم . در ادامه کوک  های
معرفی شده توسط مرحوم استاد احمد عبادی ، نوازنده بزرگ سه تار را برای
دستگاه های مختلف قرار می دهم .
     

 مناسب است که کاسه طنینی شان از سه تار های معمول کوچک تر است .
اما برای سه تار هایی با کاسه بزرگتر بهتر است مبنای کوک را تغییر دهیم . برای
نمونه این بارنُت لا یا A در دیاپازُن را مبنا قرار میدهیم ، یعنی  دو ، سل ، دو  دو
 (به ترتیب) لا  ، می ، لا ، لا  می شوند .این کار باعث می شود سه تار طنینی زیبا
تر به نسبت قبل  داشته باشد .


 ***

جالب است بدانید که ما می توانیم با مبناهای مختلف ساز را کوک کنیم تا به صدای
دلخواهمان از ساز دست پیدا کنیم . یعنی اینکه مثلآ ممکن است من بخواهم مبنای
سیم اول را به جای دو یا لا ، سل دیز در نظر بگیرم و یا حتی سی بمل.. این آزادی
زمــانی که بخواهیم تـک نوازی کنیم و یا چند نوازی ( همراه آواز یا تمبک و دف)
کنیم وجود دارد .اما زمانی که مثلآ ساز دیگری مثل نی یا سنتور یا کمانچه بخواهد
کنار ما همنوازی داشته باشد ، باید از یکدیگر تبعیت کنیم و مبنایی تعیین کنیم که 
ســاز ها با هم درست بخوانند و کوک باشند که این خود مبحثی مفصل تر است که
در آینده برایتان خواهـم نوشت . برگردیـم به همان نکته که ما میتوانیم از مبناهای
دیـگری هم استفاده کنیم .. حـالا ماجرا از ایـن هـم جالب تر می شود که شما حتی
میتـوانید از هر مبنایی که دلتـان بخواهد استفاده کنید و کاری هم با تیونر نداشته
باشید .. یعـنی اینکه مثلآ سیم اول را جـوری کوک کنید که با مرتعش کردن آن ،
چـراغ تیـونر قـرمز بـاشد .  نکته : (محـدوده انتخابی شما یرای سیم اول بین نت
سل  تا دو دیز می تـواند باشد ـ ) یعنـی دیگر الزامی نیسـت که عـقربه تیونر حـتمآ
مـثـلآ روی حـــرف A بایـست و چـراغش سـبز بـاشد . . مـی تواند دقـیقـآ روی A
نباشد و عـقربه تیـونر کـمی بـه آن نـزدیک باشد و یـا اصلآ دور باشد و چیزی بین
لا تا لا بـمل باشد .. ایـن دیگر اخـتـیـار شـماست . نکته مهـم اـین اسـت کـه گـوش
شـما باید بـتواند کوک سـیم های دیگر را به نـسبت سیم یک پیدا کند .. شما برای
ایـن کـار مـی تـوانـید حـین ایـن که گوشی ها را مـی گـردانید ، مثلآ برای سیم دوم
پـرده دو را هر از گاهی بگیرید و صـدایش را با سیم اول مقایسه کنید تا به صدای
یکتایی برسید .. برای سیم چهـارم هم می تـوانید از پرده سل روی سیم بم استفاده
 کـنید و آن را با سیـم دوم که سـل کـوک شده است مقایسه کنید.. که البته این پرده
باید دقیقآ سر جایـش باشد تا ساز شما از این طریق درست کوک شود .. البته بهتر
اسـت بعد از مـدتی که کـوک کردن برایتـان آسـان شـد دیگر مقایسه پرده سل روی
سیم بم با  سیم دوم را انجام نداده و گوشی آن را کوک کنید .
---------------------------------------------------------------
کپی برداری از مطالب این وبلاگ فقط با ذکر منبع مجاز است .